وزارت اقتصاد آنالیز کرد؛صندلی زنان ایرانی در مشارکت مالی - وبلاگ بینام

به گزارش وبلاگ بینام، خبرنگاران : پژوهش ها نشان می دهد حضور زنان در اقتصاد ایران هم در بخش نرخ مشارکت مالی و هم در بخش آموزش در دهه های گذشته بهبود نسبی یافته است.

به گزارش وبلاگ بینام دربیست سال اخیر نرخ مشارکت زنان 76 درصد افزایش یافته و از سوی دیگر تعداد زنان دارای تحصیلات دانشگاهی در همین دوره 12 برابر شده است. با این حال، همچنان فاصله شرایط مشارکت زنان در ایران با دیگر کشورها و نرم دنیای قابل توجه است. حتی کشورهایی که از نظر مالی فاصله معناداری با ایران ندارند، در زمینه فعالیت مالی زنان، سبقت قابل توجهی گرفته اند. در این راستا، معاونت امور مالی وزارت اقتصاد در گزارشی با عنوان تصویری از مشارکت مالی زنان در ایران به آنالیز این موضوع پرداخته است.

صندلی زنان در اقتصاد دنیا

هیچ گاه در طول تاریخ مخصوصا در کشورهای درحال توسعه، زنان نتوانسته اند صندلی واقعی خود در اقتصاد را پیدا نمایند. افزایش نقش زنان و مشارکت واقعی آنها، با توجه به این نکته که این گروه نیمی از جمعیت کشورها را تشکیل می دهند، علاوه بر به بار آوردن سود مالی می تواند منافع اجتماعی زیادی را نیز برای کشور به ارمغان بیاورد. مطالعات نهادهای بین المللی از جمله صندوق بین المللی پول نشان می دهد بسیاری از نارسایی های شاخص های اقتصاد کلان کشورهای درحال توسعه در صورت مشارکت کامل زنان، بهبود خواهد یافت. با توجه به اهمیت این موضوع مروری بر شرایط زنان در اقتصاد دنیا و اقتصاد ایران، می تواند راهگشای برنامه ریزی بهتر برای آنها باشد. حتی بعد از انقلاب صنعتی و تحول بزرگی که هم در ابزار فراوری و هم در ساختارهای سیاسی شکل گرفت شرایط زنان نسبت به قبل بهبود نیافت. همچنان در بسیاری از کشورها دستمزد زنان بسیار پایین تر از مردان بود. این شرایط نابرابر حتی تا دهه های اخیر نیز ادامه داشت، تا حدی که طبق مطالعه ای که در دهه 90 میلادی اجرا شده بود، اگرچه حدود دوسوم ساعات کار دنیا مربوط به بانوان بود، اما تنها 10 درصد از درآمد به آنها می رسید. علاوه بر این آمارها، سهم 70 درصدی زنان از افراد بی سواد دنیا و سهم کمتر از یک درصدی آنان از کل ثروت دنیا، نشان دهنده اوضاع نابرابر برای نصف جمعیت دنیا است. در دهه های اخیر اما تا حدودی مشارکت زنان در عرصه اقتصاد دنیای افزایش یافته است، با اینکه در بسیاری از کشورها هنوز اوضاع رضایت بخش نیست. نهایتا نقش مهم زنان در رشد بلندمدت مالی سبب شده است، تا افزایش نقش این گروه در دستور کار سازمان های بزرگ دنیای از جمله سازمان ملل متحد و یونیسف قرار بگیرد. در ایران اما فرآیند حضور زنان در اقتصاد با دهه ها تاخیر از اقتصاد دنیای شروع شد. اما اکنون شرایط حضور زنان در اقتصاد چگونه است و آمارها در این باره چه می گوید؟

نرخ مشارکت؛ شرایط مناسب دهه 80

یکی از شاخص هایی که گسترش حضور زنان در سطح اقتصاد و جامعه را به تصویر می کشد، نرخ مشارکت مالی زنان و نوسان آن در سال های اخیر و ضمناً مقایسه آن با نرخ مشارکت مردان است. مرور فرایند نرخ مشارکت زنان در 20 سال گذشته نشان می دهد که به طور کلی می توان گفت نرخ مشارکت به جز بعضی از سال ها فرایندی افزایشی داشته است. درحالی که نرخ مشارکت در سال 1375 فقط 1/ 9 درصد بوده است، بعد از 10 سال نرخ مشارکت در میانه دهه هشتاد به 4/ 16 درصد رسید. مقداری که تا این زمان رکورد بالاترین نرخ مشارکت زنان در کشور است. اما بعد از آن نرخ مشارکت زنان با عقبگردی در سال 90 به رقم 6/ 12 درصد رسید و بعد از آن در دهه جاری به جز بعضی از سال ها، فرایند نرخ مشارکت بانوان صعودی بوده است؛ به طوری که در سال 1397 نرخ مشارکت به 1/ 16 درصد رسیده است.

بهبود شرایط نسبی زنان

نمی توان تنها با مرور نرخ مشارکت زنان، به تصویر کامل و روشنی از سهم آنها در اقتصاد کشور دست یافت. در کنار نرخ مشارکت زنان، باید دید که شرایط نسبی مشارکت آنها در مقابل مردان به چه صورت بوده است. نرخ مشارکت مردان در بازه ای که مرور شد- یعنی از سال 75 تا 97- به صورت کلی فرایندی صعودی داشته است، اما می توان گفت سرعت رشد نرخ مشارکت مردان کمتر از سرعت رشد نرخ مشارکت زنان بوده است؛ به طوری که در سال ابتدایی این بازه یعنی 1375 نرخ مشارکت مردان 8/ 60 درصد بوده است و طی فرایندی صعودی این نرخ در سال 97 به 8/ 64 درصد رسیده است. البته باید به این نکته توجه داشت یکی از دلایل سرعت رشد مشارکت مردان، بالا بودن نرخ آنها به صورت مطلق است. حال می توان با مقایسه نسبت مشارکت مردان به زنان، توضیحی بهتر از مقایسه این دو گروه ارائه داد. شاخص نسبت مشارکت مالی مردان به زنان طی این بازه فرایندی کاهشی داشته است؛ این موضوع نشان می دهد زنان توانسته اند حضور خود را در اقتصاد دیکته نمایند. درحالی که در سال 1375 حضور مردان در اقتصاد بیش از 6 برابر (7/ 6 برابر) حضور زنان بوده است، طی دو دهه این شاخص با فرایندی کاهشی به چهار برابر در سال 97 رسیده است. از مهم ترین عواملی که درمورد افزایش مشارکت زنان در اقتصاد از آن یاد می گردد، افزایش سن ازدواج، کاهش نرخ باروری، افزایش نرخ ورود زنان به تحصیلات ابتدایی و دانشگا ه ها، ارتقای سطح استاندارد زندگی و درضمن احتیاج به افزایش درآمدهای خانوار و تحولات فرهنگی و اجتماعی است.

شرایط نامطلوب در مقیاس دنیای

آمارها نشان می دهد با اینکه شرایط زنان درحوزه اقتصاد در کشور تا حدودی نسبت به دهه های قبل بهبود یافته است، اما هنوز فاصله بسیار معناداری با کشورهای پیشرفته و حتی کشورهای در سطح ایران دارد. درحالی که نرخ مشارکت زنان در کشورهای توسعه یافته ای مانند ژاپن، نروژ و کانادا حدود 50 تا 60 درصد است، طبق این آمار در سال 2018 نرخ مشارکت زنان در ایران 8/ 16 درصد بوده است. این نرخ در ترکیه که بیشتر به اقتصاد ایران مشابهت دارد، 5/ 33 درصد است که حدودا دو برابر شاخص ثبت شده در ایران است. این درحالی است که نرخ مشارکت مردان در کشور تقریبا برابر با این کشورهاست. از طرفی نرخ بیکاری زنان در ایران نیز بسیار بالاتر از این کشورهاست. نرخ بیکاری زنان ایرانی 1/ 20 درصد اعلام شده است؛ این نرخ حدود 10 برابر نرخ بیکاری زنان ژاپنی و 7/ 5 برابر نرخ بیکاری زنان نروژی است. نرخ بیکاری زنان مالزی 6/ 3 درصد است که کمتر از یک پنجم نرخ بیکاری زنان ایرانی است. تمامی این آمارها نشان می دهد، ایران هنوز فاصله زیادی تا رسیدن به سطح استاندارد دنیای در حوزه اقتصاد زنان دارد.

شرایط آموزش زنان

شاخص مهم دیگری که حضور فعال و مطلوب زنان در سطح یک جامعه را تعیین می نماید، تعداد دانش آموختگان تحصیلات دانشگاهی و تکمیلی است. داده ها نشان می دهد که تعداد دانش آموختگان زن در طول این سال ها، در کشور افزایش چشمگیری داشته است. طی دو دهه اخیر تعداد فارغ التحصیلان زن از دانشگاه های کشور فرایندی صعودی داشته است. درحالی که در سال تحصیلی 75 تعداد دانش آموختگان زن حدود 27 هزار نفر بوده است، 20 سال بعد (سال تحصیلی 96-95) این تعداد به 322 هزار نفر رسیده است. این آمار به این معنی است که زنان رشد 12 برابری را در زمینه تحصیلات تکمیلی طی دو دهه داشته اند. در کنار این داده ها ذکر این نکته مهم است که تعداد کل فارغ التحصیلان کشور در همین دوره 9 برابر افزایش یافته است و این موضوع نشان می دهد که سهم زنان از دانشگاه های کشور افزایش یافته است. با انجام محاسبات تعیین می گردد که سهم زنان در ابتدای این بازه 3/ 32 درصد بوده و این مقدار در سال تحصیلی 96-95 به 4/ 41 درصد رسیده است. سال تحصیلی 85-84 نیز سهم زنان در دانشگاه های کشور با 4/ 50 درصد به بیش از نصف رسیده است که این بالاترین مقدار این شاخص در این دو دهه است. این افزایش از طرفی معلول عدم محدودیت زنان در تحصیل در رشته های مختلف اعم از رشته های فنی و مهندسی است و از طرف دیگر می تواند منشا یک سوال مهم باشد.

عدم تناسب بازار کار با احتیاج زنان

با توجه به اینکه هنوز سهم مشارکت زنان بسیار پایین تر از مردان کشور است، چه مکانیزم هایی برای استقبال از این حجم فارغ التحصیلان دانشگاهی زن در بازار کشور تعبیه شده است؟ آمارها نشان می دهد تعداد کارهای ایجاد شده به هیچ وجه متناسب با این افزایش حجم زنان دانشگاهی نبوده است. آمارهای بیکاری زنان دارای تحصیلات عالی حاکی از فرایندی صعودی است. طی دهه گذشته نرخ بیکاری این گروه از 7/ 16 به 1/ 28 درصد در سال 97 رسیده است. نرخ بیکاری مردان تحصیلکرده در سال مشابه 9/ 12 درصد بوده است. این داده ها نشان می دهد گذراندن سطوح بالای تحصیلی، تضمینی برای اشتغال زنان نیست. مقایسه نرخ بیکاری زنان دارای تحصیلات عالی با کشورهای منتخب نیز حاکی از تفاوت معنی دار این شاخص است. نرخ بیکاری زنان تحصیلکرده حدود 10 برابر میانگین همین نرخ در کشورهایی مانند نروژ، ژاپن، کانادا و مالزی است. در ترکیه نیز نرخ بیکاری زنان دارای تحصیلات پیشرفته در سال 2017 معادل 9/ 17 درصد بوده است، درحالی که در همین سال، نرخ بیکاری در ایران 1/ 30 درصد گزارش شده است.